Wat zijn spataders?
Spataders (varices) zijn blijvend verwijde, gekronkelde of gezwollen aders (venen). Meestal ontstaan ze ter hoogte van de benen. Het is een vaak voorkomend probleem: één op de vier mensen heeft spataderen, vrouwen wat vaker dan mannen.Spataders onstaan door verhoogde spanning in de aders waardoor deze uitzetten. Onder meer erfelijkheid speelt hierbij een rol, maar ook mensen met een staand beroep lopen een groter risico.
Spataders kunnen echter ook op andere plaatsen in het lichaam ontstaan. Zij veroorzaken daar uiteraard andere klachten dan bij de "klassieke spataders", waarmee men spataders ter hoogte van de benen bedoelt. Zo zijn aambeien een vorm van spataders ter hoogte van de anus. Spataders in de slokdarm komen voor bij leverziekten, met name bij chronische alcoholisme. Deze aandoening kan levensgevaarlijke bloedingen teweegbrengen. Soms komen spataders bij mannen voor in de balzak. De medische term hiervoor is varicocoele (varicokele).
Slecht functionerende aders?
Aders (venen) dienen in hoofdzaak om het zuurstofarm bloed van de spieren en de organen terug te voeren naar het hart. Daarna pompt het hart dit bloed naar de longen, waar het opnieuw met zuurstof wordt verrijkt.In horizontale positie kunnen de venen in de benen gemakkelijk het zuurstofarm bloed zonder bijkomende krachtbron naar het hart pompen; in rechtopzittende en staande houding dient de zwaartekracht overwonnen te worden; als krachtbronnen hiertoe dienen de zogenaamde "spierpompen", waarvan de kuitspier de voornaamste is. Bij spiercontractie worden de diepe venen als een "spons" leeggedrukt. De kleppen in de venen verhinderen dat het bloed terugvloeit. Als die kleppen niet goed werken, stapelt het zuurstofarme bloed zich op ("filevorming"). Als we daarenboven te weinig bewegen wordt onze "spierpomp" niet geactiveerd. Dit leidt niet alleen tot zwelling, maar ook tot ontstekingsprocessen. Met alle klachten vandien.
Wat zijn de symptomen van spataders?
Vaak bestaat er slechts een cosmetisch bezwaar: men vindt zo'n zichtbaar bloedvat op het onderbeen een lelijk gezicht. Het is moeilijk te voorspellen of je spataderen hier verder klachten zullen geven.Sommige mensen met spataderen krijgen jeuk of pijn of een onrustig gevoel in het onderbeen, soms met krampen. Soms kan er huiduitslag ontstaan, of een verkleuring (bruine vlekken), of kan er zich een aderontsteking of een spataderbloeding voordoen.
De ergste klachten van spatader ontstaan echter bij aantasting van de diepe aders van het been. Dit gebeurt meestal naar aanleiding van de vorming van een bloedklonter (trombose) aldaar, die de kleppen in de aders beschadigt. De gevolgend hievan noemt men een "posttrombotisch syndroom". We overlopen deze evolutie:
Ziekteverloop van spataders
In 1999 kwamen internationale experten tot de overeenstemming om zeven klassen/graden van veneuze ziekte ter hoogte van de benen te omschrijven, naarmate toenemende ernst van de aandoening.Men spreekt hierbij van klasse 0 als er klachten zijn zonder uitwendig waarneembare tekens van veneus lijden: in de vroegtijdige stadia vindt de arts soms geen enkel teken bij het klinisch onderzoek. De patiënt kan echter klachten uiten van pijn in de benen, een zwaartegevoel, zwellingen nachtelijke krampen. De ernst van de klacht kan gaan van lichte last tot een grote handicap bij het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten. Stappen geeft verbetering van de klachten, dit in tegenstelling tot de klachten door ziekte van de slagaders van de benen (etalagebeen of claudicatio intermittens).
Volgen dan 6 klassen:
- Cosmetische bezwaren van fijne bloedvaatjes die de huid ontsieren. Meestal zijn er geen andere klachten, ofwel er klachten zoals in klasse 0 beschreven
- Typisch uitgezette aders aanwezig (klassieke spataders), met of zonder andere klachten
- Vochtophoping (medische term: oedeem) Opstapeling van water (met eiwitten) in de onderhuidse weefsels is meestal vrij invaliderend. De klacht verergert in rechtstaande houding, aan het eind van de dag. Het heeft de neiging om te verbeteren in lighouding. Dit oedeem is meestal ook een vroeg symptoom van de veneuze ziekte.
- Huiduitslag als gevolg van het veneus lijden : bruinverkleuring, eczeem en verharding van het onderhuids weefsel (lipodermatosclerose).
- De hoger beschreven huidstoornissen met genezen huidzweren (ulcera). Een ulcus of zweer wordt gedefinieerd als een verlies van substantie van de huidweefsels. Zijn uitgebreidheid en zijn diepte kunnen zeer variabel zijn. Huidzweren door veneuze ziekte liggen steeds op het distale derde van het been. Deze klasse omvat dus de genezen beenzweren.
- De hoger beschreven huidstoornissen met actieve beenzweren, het zogenoemde 'open been'.
Wat kan ik eraan doen?
Spataders is voor een deel een welvaartsziekte: obesitas, obstipatie, een warme omgeving, een staand beroep, maar ook een zittend leven dragen om uiteenlopende redenen bij tot de ontwikkeling van spataders. Een gezonde levenswijze is dus de grote boodschap!Om de spataders te voorkomen is het belangrijk dat je voldoende beweegt. Elke dag een half uurtje wandelen, fietsen of tuinieren volstaat.
Als je je graag in het zweet werkt, kies dan voor een sport die de kuitspieren stimuleert zoals wielrennen, joggen, zwemmen of dansen.
Moet je langdurig staan? Maak er een gewoonte van om regelmatig rond te lopen, de tenen te krullen of wat te trappelen met de voeten.
Draag verder loszittende kleding, vermijd hoge hakken en gun je benen 's avonds de nodige rust. In bed kun je de voeten iets hoger leggen.
Spataders komen vier maal meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Zwangerschappen zijn immers een bezwarende factor. Tijdens de zwangerschap wordt onder meer veel vrouwelijke hormonen aangemaakt, wat verslappend werkt op de bloedvatwanden. Tijdens de zwangerschap hoort dus extra aandacht voor verzorging van je benen, waarbij veel bewegen (en zwangerschapsoefeningen) een weldaad vormen.
Bij zwangerschap, of als je merkt dat je spataders krijgt, kan je de goede werking van je aders ondersteunen door lang staan en knellende kleren (kousen) te vermijden. Doe dingen die je normaal staand doet, bijvoorbeeld zittend als dat mogelijk is. Als staan onvermijdelijk is, sta dan niet 'statisch' stil, maar breng je gewicht heel regelmatig van het ene been op het andere been en van de voorvoet op de hiel. In zittende houding zonder mogelijkheid de benen te strekken (bv. in een vliegtuig, in de wagen of in de trein), is het aan te raden de schoenen uit te doen en de hielen op de bodem te plaatsen.
Korte perioden van liggend rusten tijdens de dag zijn gunstig bij vermoeide benen.
Fietsen, wandelen, hardlopen en zwemmen is de beste remedie bij spataderen.
Je kan de bloedsomloop ook proberen te stimuleren door wisselbaden te nemen voor uw voeten. Drie minuten in een warm bad, drie minuten in een koud bad en dat twintig minuten achter elkaar volhouden. Ook gewoon de onderbenen besproeien met koud water kan veel verlichting geven.
Leg je benen 's nachts ook wat hoger, en draag, als de spataderen ernstiger zijn, bij voorkeur steunkousen (= drukkousen, spataderkousen).
Het dragen van elastische kousen kan helpen klachten van de spataderen te verminderen en verergering van de spataderen tegen te gaan. Gebruik ze bijvoorbeeld tijdens de zwangerschap. Elastische kousen drukken op de aderen en bevorderen zo de terugstroom van bloed naar het hart. Omdat die kousen nauw om je benen moeten sluiten, moeten ze heel goed passen en dus op maat worden uitgezocht. Het is de bedoeling dat je elastische kousen iedere dag draagt, vanaf ’s morgens met het opstaan totdat u weer naar bed gaat. Vooral het uittrekken van de kousen kan lastig zijn. Schroom niet om aan partner, familie of vrienden te vragen of zij je kunnen helpen. De thuiszorg kan uitleggen hoe je de kousen moet aan- en uittrekken. Zo nodig zijn er mensen uit de thuiszorg of vrijwilligers die je daarbij kunnen helpen.
Elastische kousen moeten elke zes tot negen maanden worden vervangen, omdat het elastiek na die tijd te slap wordt.
Zeker op warme dagen kunnen steunkousen irritatie of jeuk geven. Dat kan zijn omdat de huid van je benen droog is. Een droge huid moet u minder vaak met zeep wassen en voor de nacht met een vette zalf insmeren. Als uw benen ’s ochtends nog wat vettig zijn, zorg dan dat je de zalf verwijdert zodat deze niet met de steunkous in aanraking komt. De zalf kan de kousen beschadigen.
Een strikt vegetarisch dieet zou lichte spataderen wel kunnen verminderen. Dit laatste is echter nog onvoldoende onderzocht.
Wat kan je huisarts doen?
Raadpleeg bij zware klachten je huisarts. Zeker wanneer je een zwelling of warmte voelt in één been, als de benen roodblauw verkleuren, als je pijn krijgt in de kuit of als je een pijnlijke, warme, rode strengvormige zwelling voelt ter hoogte van een oppervlakkige spatader.Er zijn geen medicijnen die het ontstaan of verergeren van spataderen kunnen tegengaan. Wel zijn er vitamineachtige stoffen die verlichting van de klachten geven, voor de duur dat je die middelen inneemt.
Bespreek met je arts je anticonceptie. Misschien is een lichtere pil of een alternatieve methode van anticonceptie bij jou aangewezen.
In risicosituaties, zoals bij bedlegerigheid of immobiliteit door operatie, tracht men trombosevorming te voorkomen met dagelijkse onderhuidse injecties van een heparinederivaat. Spierbeweging en het dragen van steunkous (of compressieverband) zijn hierbij erg belangrijk en vormen de hoeksteen van de behandeling.
Naar het ziekenhuis?
In een later stadium kan het nodig zijn om de spataders operatief te verwijderen. De winterperiode is hier de beste tijd voor.Dit kan gebeuren door het inspuiten van kleine hoeveelheden chemische stoffen, waardoor de aders plaatselijk "dicht gespoten" of nog "verdroogd" worden. We noemen dit in medische termen scleroseren (letterlijk 'verharden').
Een andere mogelijkheid is het operatief verwijderen van de aders. Na de operatie moet je nog twee maanden een elastische kous dragen. De kans dat de spataderen daarna terugkomen is klein. Het probleem kan zich wel naar de diepere aders verplaatsen.
Meer informatie:
Spataderen (video Gezondheidsnet)Eenvoudige oefeningen om uw veneuze circulatie te stimuleren (polikliniek De Blaak)
Een oplossing voor elke spatader (Plus Magazine).